Chút suy tưởng về cuộc thi âm nhạc giữa Thần Apollo và Pan

Nhiều câu chuyện trong văn hóa Tây phương cảnh báo về những tai ương khi con người ôm giữ lòng kiêu ngạo trước các vị Thần. Một câu chuyện gợi cho chúng ta nhiều liên tưởng là cuộc thi âm nhạc giữa Thần Apollo và Pan.

Trong văn hóa Hy Lạp, Apollo là vị Thần của Mặt trời và ánh sáng, cũng là vị Thần của thi ca, âm nhạc, sự thật, y học, và của những lời tiên tri. Đây là một vị Thần rất được người Hy Lạp sùng kính.

Ở một thái cực khác, Pan là một sinh vật nửa trên thân người, nửa dưới thân dê, đại biểu cho thế giới hoang dã và gia súc. Mặc dù sau này vào thời hiện đại, nhất là trong các phong trào thế kỷ 19, 20, Pan trở thành một biểu tượng, được gọi là “dương thần”, nhưng trên thực tế hình ảnh Pan thường trùng khớp với hình ảnh được tôn thờ trong các giáo phái hoặc cái hội kín cuồng dâm, thờ ác quỷ.

Chúng ta biết rằng trong thế giới con người, Chư Thần thể hiện sự tồn tại của mình và điểm ngộ cho con người qua những bài Thánh ca. Ngược lại, cũng có không ít loại âm nhạc được gọi là “tà âm bất chính”, làm dấy động dục vọng và sự cuồng hoan của con người. Vậy nên, một cuộc so tài về âm nhạc giữa Thần Apollo và Pan, mặc dù là ở phương diện âm nhạc, nhưng cũng mang đến cho người ta nhiều suy ngẫm.

Chuyện kể rằng, Pan có khả năng âm nhạc vượt trội, vì thế mà nó hết sức kiêu ngạo. Bấy giờ nó có rất nhiều người thờ cúng, nên nó cho rằng tài năng của mình còn vượt trên cả Thần Apollo. Pan đã thách thức Thần Apollo thử tài âm nhạc, và Tmolus, một tiểu thần cai quản núi, được chọn làm trọng tài.

Pan thổi sáo và khiến cho những người thờ cúng nó đang chứng kiến cuộc thi cảm thấy hài lòng và vui vẻ, rồi trở nên mê loạn và nhảy múa điên cuồng. Đến lượt mình, Thần Apollo đánh đàn lia và nhanh chóng mang đến cho mọi người một cảm giác an lành, thần thánh. Không cần suy nghĩ thêm, Tmolus ngay lập tức công nhận Thần Apollo là người thắng cuộc. Tất cả mọi người đều đồng ý với phán quyết này, ngoại trừ một người đang có mặt tại đó: vua Midas.

Cũng cần phải nói thêm, Midas là một vị vua nổi tiếng của Hy Lạp và cũng rất nổi tiếng trong Thần thoại Hy Lạp. Nổi tiếng nhất là câu chuyện vua Midas được Thần ban cho một điều ước, và ông ta đã ao ước bất cứ thứ gì mình chạm vào đều hóa thành vàng. Tuy nhiên Midas nhanh chóng nhận ra điều mà ông ao ước không chỉ trở thành hiện thực, mà còn trở thành một lời nguyền, vì bất cứ thứ gì ông chạm vào bao gồm thức ăn, nước uống, cho đến con gái ông đều bị hóa thành vàng. Midas cuối cùng đã cầu xin Thần linh và tắm rửa ở dòng sông Pactolus để tẩy rửa khả năng này. Điều này cũng giải thích việc dòng sông Pactolus trên thực tế có trữ lượng vàng rất lớn.

Sau khi chán ngán với sự giàu có và của cải, vua Midas chuyển sang thờ cúng Pan. Và trong cuộc thi tài giữa Thần Apollo và Pan, vua Midas cũng là một người chứng kiến. Tuy nhiên trong những người chứng kiến cuộc thi, chỉ có vua Midas là đứng ra phản đối kết quả.

Khi vua Midas đứng ra thách thức phán quyết của trọng tài, Thần Apollo đã trừng phạt Midas bằng cách biến đôi tai của vua Midas thành đôi tai lừa.

Câu chuyện này gợi cho chúng ta khá nhiều liên tưởng thú vị.

Âm nhạc là một phương tiện tải thể. Âm nhạc do Thần linh dạy bảo con người mang tính thánh khiết, gợi nhắc cho con người nhớ về cội nguồn, mang đến cho con người chính tín và niềm tin mãnh liệt. Ngược lại âm nhạc cũng có thể khiến con người chìm đắm trong ma tính, khiến con người cuồng hoan. Thần thoại Hy Lạp được kể lại trong tiếng đàn lia của ông già mù Homer, chính là dùng âm nhạc mà ghi lại một giai đoạn của lịch sử. Âm nhạc cũng trở thành một phần của Thần thoại, có thể cứu sống người đã khuất, lại cũng có thể khiến vạn vật cảm động.

Thần Apollo giành chiến thắng trong cuộc thi. Nhưng với tư cách là một vị Thần của thi ca và âm nhạc, hơn ai khác, Thần Apollo đã biết trước kết quả. Vậy vì sao Thần Apollo còn tham gia cuộc thi với Pan? Chỉ có thể giải thích rằng Thần Apollo muốn tham gia để lưu lại một bài học cho những người ảo tưởng, kiêu ngạo về khả năng của mình, và cũng là một bài học cho những ai mờ mắt trước dục vọng của bản thân.

Vua Midas là một hình ảnh biểu tượng cho dục vọng của con người. Sau khi bị điều ước của mình làm cho hoảng sợ, vua Midas chán ngán vàng bạc, nhưng lại chuyển sang thờ cúng Pan. Nói cách khác, thay vì vướng vào lòng ham muốn giàu có, vị vua đáng thương chuyển sang ham muốn nhục dục. Dục vọng của vua Midas không thay đổi, nó chỉ chuyển đối tượng mà thôi. Việc vua Midas chối bỏ sự thần thánh của âm nhạc mà ham thích sự cuồng loạn dưới điệu sáo của Pan và việc Thần Apollo ban cho Midas đôi tai lừa, đã ám chỉ rằng kỳ thực vua Midas không còn xứng làm người nữa.

Trong văn hóa Đông phương hay Tây phương, có một điều được đề cập đến nhiều lần, đó là việc một sinh mệnh có xứng đáng được làm người và được cứu rỗi hay không, là có liên quan trực tiếp đến vấn đề cá nhân đó có công nhận và ôm giữ chính tín với Thần hay không. Ví như chuyện cổ tích “Đôi giày đỏ” (Red Shoes) của Andersen cũng là một câu chuyện tương tự như thế.

Quang Minh biên tập

Xem thêm:

• Biết ăn năn còn quý giá hơn là không lầm lỡ

Mời xem video: