“Trí tuệ nhân tạo AI sẽ không thay thế con người, mà những người thạo dùng AI sẽ thay thế những ai không dùng AI,” theo một nghiên cứu trên phạm vi toàn cầu vừa được công bố của IBM. Nghiên cứu nói về cái gọi là “cách mạng AI” khi xã hội nhân loại không thể tránh khỏi phải chuyển sang dạng thức một xã hội được dẫn đầu bởi “lực lượng lao động cường hóa” bởi AI, theo nghĩa là người lao động hoàn thành công việc với trợ giúp của AI sáng tạo. Trước mắt, ít nhất 40% người lao động sẽ buộc phải học dùng AI cho công việc của mình trong 3 năm tới nếu không muốn bị sa thải. Theo nghiên cứu của IBM, bị ảnh hưởng lớn nhất là các công việc ở tầng thấp (ví dụ các công nhân cổ trắng như lập trình viên), còn các công việc mang tính quản lý ở tầng cao thì ít bị ảnh hưởng hơn.

shutterstock 2320153381
(Nguồn: Stock-Asso/ Shutterstock)

IBM đã công bố bản nghiên cứu đầy đủ (PDF) và phiên bản giản lược có tính giới thiệu. IBM là hãng công nghệ thông tin, vừa có bộ phận nghiên cứu vừa có bộ phận kinh doanh. Bản báo cáo của IBM chủ yếu về nghiên cứu, nhưng cũng có phương diện rất nhỏ giới thiệu dịch vụ của IBM.

Theo IBM, nếu hiểu số người lao động là 3,4 tỷ người (theo số liệu từ Ngân hàng Thế giới World Bank), thì con số 40% này sẽ được hiểu là 1,4 tỷ người.

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng AI đang thâm nhập cực nhanh vào môi trường lao động, miêu tả “giới lao động đã thay đổi rõ rệt so chỉ trong 6 tháng qua.”

230821 ibm 01
Ảnh hưởng của AI tới các tầng cấp người lao động khác nhau, tính đến 2025. (Ảnh chụp màn hình báo cáo nghiên cứu của IBM)

Tất cả mọi tầng cấp người lao động đều bị ảnh hưởng, tuy nhiên tầng lao động thấp sẽ bị ảnh hưởng mạnh mẽ hơn so với tầng quản lý. Theo lập luận của báo cáo, đó là vì các công việc có tính lặp lại sẽ dễ dàng nhận được hỗ trợ từ các AI sáng tạo.

Trong một bản tin trên tạp chí công nghệ thông tin ZDNet hôm 18/8, có chỉ ra rằng các con số của IBM trong bản nghiên cứu này là chủ yếu lấy từ 2 đợt khảo sát thăm dò trước đó của IBM. Lần thứ nhất là từ 3.000 người làm ở cấp quản lý cao (C-level) từ 28 quốc gia, và lần thứ 2 là từ 21.000 người lao động nói chung từ 22 quốc gia.

Các thăm dò người quản lý cho thấy 40% người lao động sẽ phải học cách dùng thành thạo AI nếu không thì có thể sẽ bị thay thế. Nó dự đoán rằng 87% trong số đó sẽ trở thành người lao động cường hóa bởi AI sáng tạo, chứ sẽ không bị thay thế.

230821 ibm 02
Đòi hỏi người lao động phải nắm vững tri thức về khoa học công nghệ (STEM) đột ngột giảm mạnh trong thời gian qua, từ 2016 đến 2023. (Ảnh chụp màn hình báo cáo nghiên cứu của IBM)

Báo cáo chỉ ra rằng trong thời gian qua, thị trường lao động kỳ thực đã có những thay đổi không nhỏ, dù chưa cho nhân tố AI như hiện nay.

Đòi hỏi về năng lực STEM (S:khoa học, T:công nghệ, E:kỹ thuật, M:toán học) đột ngột giảm mạnh, từ vị trí đứng đầu trở thành đứng ở vị trí cuối cùng.

Trong khi đó đòi hỏi về năng lực quản lý thời gian —người lao động biết cách ưu tiên các việc mình cần hoàn thành một cách hợp lý— đột nhiên tăng mạnh, và trở thành vị trí đứng đầu.

Theo nghiên cứu của IBM, thì sự gia nhập của AI sáng tạo vào thị trường lao động sẽ đẩy tiếp xu thế này hơn nữa. Những người lao động sẽ càng không cần phải giỏi về kiến thức khoa học kỹ thuật (STEM) —vì phần lớn việc này sẽ do AI trợ giúp rồi— mà thay vào đó, cần tăng cường các kỹ năng như thành thạo dùng AI, cách thức phối hợp trong làm việc nhóm (team), cách thức giao tiếp với đồng nghiệp, độ sẵn sàng nguyện ý thay đổi cách làm việc của bản thân sao cho phù hợp với hoàn cảnh. Những kỹ năng đó sẽ có xu thế gia tăng.

Ngoài nghiên cứu trực tiếp về AI sáng tạo, báo cáo cũng đề cập đến xu thế thay đổi về tâm lý của người lao động, chỉ ra rằng người lao động có xu thế coi trọng chất lượng công việc và sự phù hợp công việc với cá nhân mình.

“Gần một nửa số người lao động tin rằng việc mà họ làm là quan trọng hơn họ làm việc cho ai,” — báo cáo của IBM.

Như một lời kết, báo cáo tin rằng bộ máy quản lý nhân sự (HR) của các công ty, đặc biệt là các hãng lớn, sẽ phải chú ý và điều chỉnh sao cho phù hợp với cách mạng AI và xu thế chung của xã hội này.

Nhật Tân