Quỹ Bình ổn giá xăng dầu: Bình ‘ổn’ hay bình ‘ảo’?

Theo Thông tư 234 ngày 9/12/2009 của Bộ Tài chính, Quỹ Bình ổn giá xăng dầu (gọi tắt là Quỹ Bình ổn giá – BOG) để bình ổn giá xăng dầu trong trường hợp các yếu tố cấu thành biến động làm cho giá cơ sở tăng vượt giá bán lẻ hiện hành.

Tuy nhiên, từ năm 2011 tới nay, quỹ này liên tục bị nhiều chuyên gia kinh tế đề xuất bỏ. Thực tế, trong khi nên để kinh doanh xăng dầu hoạt động theo cơ chế thị trường, thì người tiêu dùng lại đang phải ứng trước hàng nghìn tỷ đồng, đặt tại doanh nghiệp đầu mối để trợ giá mặt hàng.

Hàng nghìn tỷ đồng bị thu trước để “bù giá”

Được thành lập từ năm 2009, Quỹ BOG tạo quỹ bằng cách trích lập một khoản tiền cụ thể, cố định trong giá cơ sở (giá để hình thành giá bán lẻ xăng dầu). Từ 15/12/2009, khi mua xăng dầu, người tiêu dùng phải góp thêm 300 đồng/lít (kg) vào quỹ; từ ngày 10/6/2011, tăng lên 400 đồng/lít đối với xăng, 300 đồng/lít với các loại dầu; từ ngày 1/11/2014 trở về mức 300 đồng/lít (kg) đối với các loại xăng dầu. Mức trích lập chỉ được Bộ Tài chính điều chỉnh trong trường hợp cần thiết khi có biến động của thị trường.

Thông tư 234 quy định việc trích lập, sử dụng, hạch toán, quyết toán quỹ do doanh nghiệp đầu mối thực hiện. Mặc dù quỹ hoàn toàn là từ tiền của người tiêu dùng đóng góp, song Bộ Tài chính không công khai định kỳ và cũng không có cơ chế ràng buộc trách nhiệm nào với doanh nghiệp trong vấn đề này.

Theo Thông tư 234, cơ chế giám sát duy nhất đối với quỹ là chế độ báo cáo hàng quý của doanh nghiệp. Định kỳ vào ngày 30 của tháng đầu tiên của quý tiếp theo, doanh nghiệp đầu mối gửi báo cáo đến Bộ Tài chính, Bộ Công Thương về tình hình trích lập, sử dụng và số dư của Quỹ BOG của quý trước. Kết thúc năm tài chính, nếu Quỹ BOG có kết dư, doanh nghiệp đầu mối được phép kết chuyển sang năm sau.

(Tập hợp theo số liệu báo cáo thống kê của Bộ Tài chính)

Theo thống kê trên, vào các thời điểm cuối năm kể từ năm 2009 tới nay, chưa năm nào Quỹ BOG bị âm; số dư lớn nhất vào hết năm 2017 lên tới 5.105 tỷ đồng. Hiện tính đến hết quý 2/2018, Quỹ Bình ổn còn dư hơn 3.800 tỷ đồng.

Số tiền Quỹ BOG đã trích lập bao nhiêu, chi tiêu bao nhiêu, người tiêu dùng không được biết vì các doanh nghiệp không công bố đầy đủ. Thực tế, yêu cầu người dân góp quỹ lên tới hàng nghìn tỷ đồng và để tồn tại doanh nghiệp vừa khiến người tiêu dùng chịu thiệt thòi vừa tạo khoản “vốn chết” gây lãng phí lớn về nguồn đầu tư.

Về lý thuyết, việc trích lập Quỹ BOG xăng dầu là để “bù giá” cho người tiêu dùng khi giá xăng dầu tăng cao. Về bản chất, “bù giá” chỉ là việc người tiêu dùng chi trả khoản tăng giá bán lẻ xăng dầu trước đó, khi giá thị trường tăng thật, thì chi quỹ BOG để mức tăng thấp. Người dân vẫn chi dùng xăng dầu với mức giá cao, nhưng dòng tiền đã đi vòng qua doanh nghiệp từ trước.

Ngay cả khi việc “bù giá” chỉ mang tính hình thức, thì người tiêu dùng đã chịu thiệt vì phải ứng trước một khoản lớn cho quỹ. Hàng nghìn tỷ đồng nói trên đáng lý sẽ được người lao động xoay vòng để tái đầu tư trong đời sống, thì lại bị tồn tại doanh nghiệp, trong khi trên thực tế, khi được quản lý một khoản tích lũy lớn lên tới 1.000 tỷ đồng thì bằng cách này cách khác, doanh nghiệp cũng sẽ đưa vào đầu tư, gửi tiết kiệm, quay vòng vốn… mà không bị ai kiểm soát. Số dư quỹ chỉ có mặt trên sổ sách kế toán hoặc tài khoản ở ngân hàng mà thôi.

Trong Chương trình – Dân hỏi Bộ trưởng trả lời (phát sóng vào ngày 23/6/2013), Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng khẳng định: “Quỹ BOG được trích lập vào một khoản tiền cụ thể nằm trong giá cơ sở của giá xăng dầu, nghĩa là được hình thành từ tiền của người sử dụng xăng dầu. […] Quỹ được hình thành như một van xả để đảm bảo bình ổn xăng dầu của chúng ta trên thị trường khi giá thế giới có biến động”. Như vậy, tiền của người tiêu dùng đang được sử dụng để can thiệp hành chính vào giá cả thị trường xăng dầu, trong khi về bản chất, để điều tiết giá bán lẻ thì quỹ phải do doanh nghiệp chịu trách nhiệm chi lập từ doanh số hoặc từ lợi nhuận trước thuế của doanh nghiệp, thay vì tác động vào dòng vốn xã hội trích ra từ túi tiền của người dân.

Quỹ bình ổn hay bình “ảo”?

Mức chi sử dụng Quỹ BOG xăng dầu từ đầu năm 2018 đến nay:

(Nguồn: Bộ Công Thương)

(*) Kỳ điều hành ngày 23/4 là kỳ đầu tiên trong năm 2018 thực hiện chi Quỹ BOG đối với mặt hàng xăng RON95.

Theo Cục Quản lý Giá, Bộ Tài chính, tính đến hết quý 2/2018, số dư quỹ bình ổn giá xăng dầu là 3.812 tỷ đồng, giảm gần 1.300 tỷ đồng so với số dư hồi đầu năm (5.106 tỷ đồng). Ước tính, mỗi ngày, hơn 7,2 tỷ đồng của người dân đã được chi để điều tiết giá bán lẻ xăng dầu trong nước.

Vĩnh Long