Chuyện dựng lại một ngôi nhà cổ mua tại làng Thổ Hà

Chủ Nhật, 23/10/2022

Ngôi nhà nguyên bản là một ngôi nhà cổ được tôi mua lại tại làng Thổ Hà cách đây gần hai mươi năm, hồi đó chưa có kinh nghiệm và hiểu biết nhiều về nhà truyền thống, mà chỉ đơn giản là vì nó rất rẻ và khá phù hợp với mảnh đất mới mua trong làng. Đến khi dựng lên mới dần hiểu được giá trị của nó.

Nhớ khi mang ngôi nhà về trút xuống cái ao đầu làng cọ rửa mà có phần thất vọng, các cấu kiện gỗ nổi lều bều như đống củi rều trôi sông vậy.

Thực ra đây là một ngôi nhà ba gian hai trái với năm hàng cột với quá giang cổ ngỗng, một loại kết cấu cổ, nó là một đặc điểm khá riêng cho kiến trúc vùng Bắc Ninh.

Nhưng tuyệt vời nhất là phần đục chạm, nó không cầu kì hoa lá xoắn xuýt như lối nhà về sau mà khá đơn giản bằng hình khối uốn lượn mà trong dân gian gọi là đục đùi. Thực ra nó là sự vào ra của khối kết hợp với kết cấu kiến trúc một cách hết sức hài hòa, đạt đến độ bản thân kết cấu đã mang đầy đủ tính trang trí, còn lại chỉ cần điểm xuyết thêm gọi là dụng công.

Tôi đã so sánh chi tiết của đầu bẩy của ngôi nhà và đục chạm đầu bẩy của chùa Dâu ở Thuận Thành, thấy khá tương đồng, cùng được biết là chùa này được trùng tu vào thời Mạc.

Tất nhiên cũng không khẳng định, nhưng trong ngôi nhà này có một chi tiết, đó là hàng hiên thêm vào sau bằng gỗ mít và lim, gọi là kẻ nối, và nó có phong cách khác, là phong cách trang trí đời Nguyễn.

Toàn bộ ngôi nhà trừ hàng hiên được làm bằng gỗ xoan ngâm, nhưng đã qua vài trăm năm mà còn rất tốt. Các cụ già trong làng đến xem dựng nhà có nói rằng xoan là bà lim, ngụ ý tốt không thua gỗ lim.

Có mấy chi tiết phần trong buồng bị cháy dở, cụ chủ nhà đã hơn 90 tuổi nói là thời cải cách ruộng đất nó đã bị dỡ ra và chia cho nông dân, nhưng nhờ trong nhà lúc đó có người có số má cách mạng mà chuộc lại được. Bản thân cụ cũng không nhớ được nó được làm khi nào.