Từ chuyện trẻ em Trung Quốc bị dạy nói dối…

Wang Chong, phóng viên đầu tiên của Trung Quốc phỏng vấn cựu Tổng thống Barack Obama năm 2004, từng có bài viết trên blog cá nhân phản ánh về tình trạng trẻ em Trung Quốc bị dạy nói dối rất đáng suy ngẫm.

Wang Chong kể rằng trong một cuộc khảo sát, khi người tham gia được hỏi liệu họ có sẵn sàng chiến đấu cho đất nước mình trong thời chiến tranh hay không? Chỉ có 11% người Nhật trả lời là “có”, trong khi 71% người Trung Quốc nói “có”. Wang Chong tự hỏi điều này có cho thấy người Trung Quốc yêu nước hơn người Nhật không? Hay người Trung Quốc không trung thực như người Nhật? Liệu có nhiều người sẽ thực sự chiến đấu cho đất nước nếu có chiến tranh xảy ra?

Ngày 8/4/2010, Viện Nghiên cứu Thanh niên Nhật Bản đã công bố một cuộc khảo sát được thực hiện với các học sinh trung học phổ thông từ Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Hoa Kỳ. Kết quả cho thấy có đến 45% học sinh trung học Nhật Bản ngủ lơ mơ trong lớp học, cao nhất trong số 4 quốc gia, trong khi tỷ lệ này chỉ là 4,7% cho học sinh Trung Quốc.

Nếu có 50 học sinh trong một lớp học, thì có 22 học sinh Nhật Bản ngủ lơ mơ, trong khi Trung Quốc chỉ có 2 học sinh. Như vậy thật dễ dàng để rút ra kết luận rằng học sinh trung học Trung Quốc thích học tập. Hơn nữa cuộc khảo sát còn phản ánh thái độ tiêu cực của học sinh Nhật đối với việc học tập, trong khi hành vi học tập của sinh viên Trung Quốc dường như là tích cực nhất.

“Tuy nhiên, kết luận này là khác hẳn với thực tế mà tất cả chúng ta, những người Trung Quốc, đều biết”, Wang Chong viết. “Tất cả những ai đã học hết trung học phổ thông, đều nhớ rất rõ rằng một lớp học chỉ có 2 hoặc 3 học sinh ngủ lơ mơ, là rất hiếm có, cho dù đó là lớp học thông thường hay lớp năng khiếu.”

“Có hai lý do cho tỷ lệ ‘ngủ gật’ cực kỳ thấp trong báo cáo này. Một là lấy mẫu khảo sát không khoa học, tức là phần lớn các học sinh tham gia cuộc khảo sát là những học sinh xuất sắc, những người không ngủ gật trong lớp. Hoặc các học sinh viên Trung Quốc đã nói dối trong cuộc khảo sát.”

“Ở Trung Quốc, mỗi học sinh đều có một câu trả lời ‘chuẩn’ (câu trả lời được mong đợi) và một câu trả lời ‘thành thực’ khi trả lời một cuộc khảo sát. ‘Chăm chú lắng nghe trong lớp học’ là câu trả lời chuẩn, và ‘ngủ chợp mắt’ có thể là câu trả lời thành thực. Trẻ em Trung Quốc thường hay chọn câu trả lời chuẩn. Nhưng tại sao trẻ em Nhật lại trả lời thành thực?” Điều này có liên quan đến các giá trị xã hội và văn hoá, được phản ánh trong môi trường gia đình và hệ thống giáo dục.

Wang Chong còn dẫn bài viết có tiêu đề “Bài luận nói dối” của tờ Tuần báo Phương nam (Southern Weekly). Theo bài viết, một giáo viên đã kể:

Tôi đã cho học sinh một bài tập để viết một bài luận có tựa đề ‘Cô giáo trong trái tim tôi’. Tất cả học sinh đều viết về một cô giáo tên là Ye. Các em liệt kê những chiến công anh hùng của cô giáo, thậm chí còn vượt trội hơn Khổng Tử. Tôi là đồng nghiệp của cô giáo Ye trong nhiều năm, sao tôi không bao giờ nghe nói về điều này? Các bài luận ngày càng trở nên thái quá hơn, và tràn ngập những điều dối trá năm này qua năm khác, từ việc cô giáo bị ung thư cho đến việc cha mẹ cô qua đời.

Những chuyện mà Wang Chong kể có khá nhiều điểm thú vị khi liên tưởng đến nền giáo dục Việt Nam.

Tại Việt Nam, kết quả điều tra về hành vi lệch chuẩn ở 532 học sinh của một số trường THCS trên địa bàn Hà Nội năm 2012 cho thấy, hành vi nói dối là lỗi mà nhiều học sinh mắc phải nhất, có tới 82,3% số trẻ em được hỏi thừa nhận, trong khi đó, con số của cuộc điều tra trước đó là 79,5%.

Nói về thực trạng dạy nói dối trong môi trường giáo dục tại Việt Nam, báo chí trong nước đã tốn rất nhiều giấy mực. Cái gọi là “khiêm tốn, thật thà, dũng cảm” kỳ thực chỉ là câu khẩu hiệu suông. Trẻ con đã bị chính thầy cô giáo dạy nói dối.

Chẳng hạn cô giáo dặn: “Nếu sao đỏ hỏi có ăn quà vặt không, các con phải trả lời là không”.

Cô còn dặn: “Nếu có ai hỏi lớp mình có ai đi học thêm không thì các con phải trả lời là không”, mặc dù cô giáo có dạy thêm ở nhà.

Tiết dự giờ thay vì để đánh giá thực tế khả năng dạy của giáo viên và khả năng tiếp thu của học sinh, lại trở thành một vở diễn tập trong đó học sinh biết trước câu trả lời.

Nhà trường và giáo viên đi vận động, thậm chí khủng bố tinh thần khiến học sinh yếu xin nghỉ học, học lại hoặc chờ năm khác để không ảnh hưởng đến kết quả thi đua và danh tiếng của trường.

Không dừng lại ở việc dạy trẻ con nói dối, nhà trường còn dạy luôn cả phụ huynh: “Nếu bên thanh tra sở có hỏi về tiền đóng góp mua máy chiếu, nhờ quý phụ huynh trả lời là do tự nguyện”.

Không ít những bài văn “chết cười” của học sinh được chia sẻ trên mạng xã hội về việc ông em, bà em, bố mẹ em, cô giáo em cho đến con mèo, con heo nhà em này giống hệt nhà em kia.

Anh Nguyễn Văn H, thị trấn Cửa Tùng, huyện Vĩnh Linh đã kể trên soha.vn rằng:

Hôm nọ cô giáo của con tôi ra bài tập làm văn tả về ông nội, cháu nó hý hoáy làm. Trái với thực tế sống động trước mắt, cháu bị cô bắt phải tả một người ông “râu tóc bạc phơ, ánh mắt hiền từ”. Mà hiện tại, ông nội của cháu mới hơn 50 tuổi thì sao mà mang được những đặc điểm “khuôn mẫu người già” như cô giáo yêu cầu. Khi tôi bảo, con cứ viết đúng như sự thật con thấy ông thế nào thì viết ra như thế nhưng cháu lại nói cô giáo bảo phải viết giống văn mẫu. Tôi khuyên thế nào cháu cũng không chịu, vậy là ngoài chuyện chỉnh sửa câu cú, đoạn văn sao cho đúng ngữ pháp, đúng chính tả thì tôi không thiết tha đọc bài văn ấy.

Tại Việt Nam, rất nhiều học sinh khi được hỏi tỏ ra ngán ngẩm vì phải khen các tác phẩm có tính tuyên truyền trong sách giáo khoa, mặc dù các em không thực sự cảm thấy hay.

Nếu nhìn ra một vài nền giáo dục khác, chúng ta sẽ không khỏi đặt ra câu hỏi: Vì sao giáo dục Việt Nam và giáo dục Trung Quốc lại giống nhau thế?

Ở Đức, trẻ em có quyền nói tất cả những gì mà chúng nghĩ và không bị phê phán, chỉ trích. Tại Mỹ, sinh viên không quay cóp bài, nếu không biết thì họ để giấy trắng. Còn phụ huynh Nhật Bản thường rất coi trọng việc nuôi dưỡng tính trung thực của trẻ. Nếu một đứa trẻ 3 hoặc 4 tuổi vô tình làm vỡ một lọ hoa ở nhà, bé sẽ được khen ngợi nếu nói sự thật, thay vì bị trừng phạt. Nếu bé không nói sự thật, và đổ lỗi cho người khác, bé có thể bị phạt nặng.

Thực tế nói dối đã trở thành căn bệnh trầm kha của xã hội Trung Quốc lẫn Việt Nam. Wang Chong chia sẻ về căn bệnh này như vậy:

Vì người ta đồng lòng nói dối, rủ nhau nói dối. Một cá nhân nói dối thì lương tâm còn nhúc nhích nhưng cả tập thể nói dối thì lại là sự đoàn kết nhất trí cao. Mọi giá trị bị đảo lộn, mọi khái niệm đều bị đánh tráo. Chúng ta không còn niềm tin vào bất cứ điều gì, bất cứ ai, kể cả chính bản thân mình. Trong một xã hội dối trá, người nói thật sẽ bị coi là kẻ phản bội.

Tuy nhiên sự thật trớ trêu là, ngay cả trong những xã hội dối trá, sâu thẳm trong mỗi con người vẫn khao khát sự chân tình, trung thực. Vậy thì chẳng phải tốt hơn hết là đừng nói dối hay sao?

Tuyết Mai biên tập

Xem thêm:

• Người Việt đã nói dối như thế nào?

Mời xem video: